Restrukturyzacja to proces przebudowy, w którym odpowiedzialne przedsiębiorstwo dostosowuje się do zmian w otoczeniu lub reaguje na sytuację kryzysową.

Restrukturyzacja może być rozwojowa lub naprawcza.

Restrukturyzacja rozwojowa ma na celu zwiększenie potencjału przedsiębiorstwa, w szczególności poprzez wejście na nowe rynki, poszerzenie oferty produktowej, wdrożenie innowacyjnych technologii – przysłowiową „ucieczkę do przodu”.

Restrukturyzacja naprawcza dotyczy przedsiębiorstwa w kryzysie. W większości sytuacji przedsiębiorca jest w stanie samodzielnie zaradzić sytuacji kryzysowej. W pozostałych przypadkach
sięga po przepisy prawa i pomoc specjalistów.

W stanie zagrożenia niewypłacalnością i w stanie niewypłacalności firma potrzebuje dodatkowego wsparcia w postaci nadzwyczajnych narzędzi do wprowadzania zmian w przedsiębiorstwie.

Skuteczność restrukturyzacji zależy od rzetelnego jej przygotowania, dobrego planu i żelaznej konsekwencji w jego wdrażaniu.

Restrukturyzacja jest wyrazem dojrzałości interesariuszy i ich troski o dobro przedsiębiorstwa, nie powinna być kojarzona z upadłością.

Stan przedsiębiorstwa powinien być regularnie monitorowany.

Każdy właściciel oraz zarządzający firmą musi na bieżąco śledzić jej sytuację ekonomiczną. Świadomość tego co dzieje się w organizacji, na rynku i z produktem, a także tego, jakie są aktualne perspektywy firmy, to najlepszy sposób na zapobieganie trudnym sytuacjom, a – w razie potrzeby – najlepsze przygotowanie do działań restrukturyzacyjnych. Aby to osiągnąć konieczne jest rzetelne sporządzanie sprawozdania finansowego oraz wdrożenie systemu controllingu wewnętrznego. W razie potrzeby, obowiązkiem Zarządu jest rozeznanie problemu i znalezienie sposobu jego rozwiązania.

Możliwe jest prowadzenie działań restrukturyzacyjnych siłami wewnętrznymi oraz skorzystanie z pomocy zewnętrznego doradcy restrukturyzacyjnego, który spojrzy na sytuację z nowej perspektywy. Czasami zasadne jest znalezienie inwestora, czy sięgnięcie po ochronę, jaką daje Ustawa Prawo Restrukturyzacyjne. Działania powinny być przeprowadzone możliwie wcześnie i skutecznie, aby uniknąć odpowiedzialności za brak zgłoszenia wniosku o ogłoszeniu upadłości.

Restrukturyzacja to przede wszystkim proces ekonomiczny, dla którego rozwiązania prawne mogą stanowić istotne wsparcie.

Aktualna sytuacja firmy jest konsekwencją tego, co wydarzyło się we wszystkich obszarach jej funkcjonowania. Dlatego restrukturyzacja powinna objąć m.in. jej strategię rynkową, finansową, produktową i organizacyjną, zdolność do pozyskiwania nowych klientów, sferę związaną z technologią i prawny przegląd obowiązujących umów.

Kluczowa jest uczciwa ocena stanu bieżącego, identyfikacja dysfunkcji i diagnoza ich przyczyn. Aby restrukturyzować trzeba myśleć przyczynowo – skutkowo, tylko wtedy program zmian będzie zawierał realną przesłankę rozwoju lub sanacji przedsiębiorstwa.

Restrukturyzacja naprawcza to radykalne działanie. Wszyscy zaangażowani powinni być tego świadomi, a przy tym działać odpowiedzialnie. Duża odpowiedzialność spoczywa tutaj na doradcy restrukturyzacyjnym, z którego usług powinien skorzystać przedsiębiorca w sytuacji kryzysowej, współpracując z nim w sposób rzetelny i zaangażowany.

Nie w każdej firmie jest możliwość przeprowadzenia restrukturyzacji – zwłaszcza w takiej, w której z reakcją na kryzys zwlekano zbyt długo. Wtedy rozwiązaniem pozostaje sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego likwidacja – w takiej sytuacji warto do końca postępować uczciwie: nie zwodzić wierzycieli, minimalizować straty i zapobiegać efektowi gospodarczego domina.

Tworząc plan restrukturyzacyjny należy myśleć strategicznie.

Punktem wyjścia jest biznesplan przedsiębiorstwa, obejmujący szukanie szans rynkowych, możliwości budowania przewagi konkurencyjnej, poprawę rentowności. Restrukturyzacja może oznaczać także wprowadzenie innowacji. Bez strategicznej perspektywy rozwój lub sanacja firmy nie będzie możliwa.

W stosunku do podmiotów niewypłacalnych lub zagrożonych niewypłacalnością Ustawa Prawo Restrukturyzacyjne przewiduje cztery odrębne postępowania sądowe oraz zaangażowanie doradcy restrukturyzacyjnego. Jednak nawet jeśli nie zachodzi obowiązek współpracy z doradcą restrukturyzacyjnym warto sięgać po pomoc inną, niż tylko doradcy prawnego. Ekonomiczne aspekty planu naprawczego wymagają bowiem przygotowania analiz i prognoz ekonomiczno – finansowych, a czasem także wyceny przedsiębiorstwa. W takim przypadku należy zadbać o udostępnienie doradcom odpowiednich informacji i materiałów, dbając przy tym o zapewnienie im odpowiedniej ochrony przed nieautoryzowanym dystrybuowaniem i kopiowaniem.

Rolą doradcy restrukturyzacyjnego jest spojrzenie na firmę w aspekcie ekonomicznym, a nie tylko prawnym.

Na mocy Ustawy Prawo Restrukturyzacyjne, obowiązującej od stycznia 2016 roku, kształtuje się nowy zawód doradcy restrukturyzacyjnego. Jego zadaniem jest udział w postępowaniu restrukturyzacyjnym, a przede wszystkim opracowanie rzetelnego, ekonomicznego planu naprawczego, w aktywnej współpracy z przedsiębiorcą. Celem planu naprawczego jest wypracowanie rozwiązań faktycznie dopasowanych rynkowo, efektywnych i dających przedsiębiorstwu prawdziwą drugą szansę. W związku z tym rola doradcy restrukturyzacyjnego niesie ze sobą nową, niezwykle dużą odpowiedzialność. Pociąga to za sobą konieczność ustawicznego kształcenia, a także stosowania nowoczesnych sposobów działania i narzędzi komunikacji z uczestnikami postępowania oraz z sądem i z sędzią komisarzem.

Plan restrukturyzacyjny powinien być przygotowany rzetelnie, z należytą starannością i w poszanowaniu słusznych praw wierzycieli.

Plan restrukturyzacyjny bazować powinien na wynikach analizy przedsiębiorstwa opartej, między innymi, na rzetelnej diagnozie poszczególnych obszarów działalności. Sprawozdania finansowe winny uwzględniać realną wartość aktywów przedsiębiorstwa. Plan powinien bazować na wynikach analizy otoczenia biznesowego, wskazywać główne wyznaczniki strategii przedsiębiorstwa i określać zakres przekształceń w poszczególnych obszarach jego funkcjonowania. Szczególne znaczenie ma wskazanie zmian w przedsiębiorstwie, które skutkować będą odwróceniem negatywnych zjawisk oraz źródeł ich finansowania. W planie należy uczciwie określić ograniczenia i ryzyka związane z wdrożeniem planu, wynikające zarówno z czynników wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Tylko wiarygodny plan, proponujący wierzycielom i przedsiębiorcy rozwiązania typu win-win, umożliwia osiągnięcie faktycznego porozumienia i uzdrowienie przedsiębiorstwa.

Plan restrukturyzacyjny powinien zostać transponowany na działania operacyjne i taktyczne oraz przedstawiać ich harmonogram, wskazujący terminy możliwie krótkie, lecz realne.

Restrukturyzacja jest w istocie inwestycją, która wymaga nakładów finansowych.

Środków na finansowanie restrukturyzacji należy szukać wewnątrz przedsiębiorstwa dłużnika. Jeśli fundusze własne nie wystarczą, a wspólnicy nie są gotowi wspomóc procesu, należy sięgnąć do źródeł zewnętrznych, takich jak: fundusze inwestycyjne, instytucje kredytowe, instytucje państwowe.

Warto budować relacje z podmiotami z rynku funduszy inwestycyjnych zainteresowanych projektami bardziej ryzykownymi, ale tym samym z potencjałem na większy zysk.

Plan restrukturyzacyjny powinien być wdrażany z żelazną konsekwencją.

Przygotowanie i akceptacja przez interesariuszy planu restrukturyzacyjnego, jest tylko pierwszym krokiem na drodze uzdrowienia firmy. Bez prawidłowego wdrożenia tego planu sukces nie jest możliwy. Aby tego dokonać, nie wystarczy rozdzielić zadań, ale konieczne jest stałe monitorowanie postępów i reagowanie na ewentualne przeszkody, zgodnie z zasadami zarządzania projektem. Kluczowe w tym procesie jest ustanowienie osoby, która jest odpowiedzialna za nadzór nad przeprowadzeniem restrukturyzacji oraz wskazanie członków zespołu przedsiębiorcy, którzy będą z nią współdziałać. W postępowaniach restrukturyzacyjnych otwartych, zgodnie z Ustawą Prawo Restrukturyzacyjne taką osobą jest doradca restrukturyzacyjny, działający w charakterze nadzorcy lub zarządcy.

Niektóre szczegóły planu restrukturyzacyjnego powinny pozostać tajemnicą przedsiębiorstwa.

Plan restrukturyzacyjny jest swego rodzaju zaprezentowaniem drogi wyjścia z kryzysu oraz wizji dalszego rozwoju biznesu. Jego efektywne wdrożenie zależy w dużej mierze od tego, czy interesariusze uwierzą w możliwość powodzenia. Wymaga to wyjaśnienia w sposób wyczerpujący założeń planu i działań w nim przewidzianych. Z drugiej strony przedsiębiorstwo powinno chronić informacje wrażliwe przed ich publicznym ujawnieniem. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy informacja o działaniach przewidzianych w planie może mieć wartość handlową i jej ujawnienie może narazić przedsiębiorcę na wykorzystanie informacji przez konkurentów. Dlatego też wszelkie informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, a których ujawnienie może spowodować utratę przewagi rynkowej, powinny być udostępniane w sposób kontrolowany i pod warunkiem zachowania poufności.

Działania restrukturyzacyjne mogą zakładać wyprzedaż majątku lub przejęcie kontroli nad spółką dłużnika. Wymagają takich przygotowań, jakie mają miejsce w przypadku transakcji fuzji i przejęć.

Sprzedaż całości lub zorganizowanej części restrukturyzowanego przedsiębiorstwa albo przejęcie kontroli nad spółką dłużnika (tzw. distressed assets) to proces wymagający profesjonalizmu. Wymaga on m.in. zorganizowania data room’u i umożliwienia inwestorom przeprowadzenia badania Due Diligence. W celu dotarcia do potencjalnych kupujących warto korzystać z sieci kontaktów odpowiednich doradców transakcyjnych. Wskazana jest także rozsądna współpraca dłużnika z mianowanym doradcą restrukturyzacyjnym. Po zdobyciu uwagi kupujących kluczowe jest, aby tego zainteresowania nie utracić – należy zatem zadbać o odpowiednią obsługę inwestorów, w tym sprawne udostępnianie im rzetelnych informacji i udzielanie odpowiedzi na zadawane pytania, zgodnie z uznawanymi standardami rynkowymi oraz ochroną poufności informacji.

Podobne reguły dopełniające zakres stosowania norm prawnych wynikających z Prawa Upadłościowego mają zastosowanie do sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego, zarówno w trakcie przygotowanej likwidacji (tzw. pre-pack), jak i sprzedaży dokonywanej w toku dalszego postępowania. Wskazane jest, by biegły sądowy szacujący wartość przedsiębiorstwa był jednocześnie wpisanym na listę doradcą restrukturyzacyjnym.

Warto być aktywnym wierzycielem, dbając o swoje interesy na każdym etapie współpracy.

Każdy model restrukturyzacji wymaga współdziałania dłużnika i wierzycieli. Warto czynnie interesować się sytuacją finansową swojego kontrahenta, tak w ramach restrukturyzacji pozasądowej na etapie przed powstaniem głębokiego kryzysu, jak i w przypadku wystąpienia u niego problemów finansowych, wymagających uzyskania ochrony w postępowaniu restrukturyzacyjnym. O ile bowiem restrukturyzacja pozasądowa zasadniczo obliguje dłużnika do ułożenia się z każdym z wierzycieli, bądź ich zaspokojenia, o tyle Ustawa Prawo Restrukturyzacyjne oferuje przywileje tym wierzycielom, którzy aktywnie angażują się w postępowanie restrukturyzacyjne dłużnika.

Aktywność wierzycieli winna przekładać się zwłaszcza na odpowiedzialne głosowanie nad propozycjami układowymi w ramach głosowania nad przyjęciem układu.

Wszyscy interesariusze procesu restrukturyzacji powinni dążyć do wypracowania platformy porozumienia i stałej współpracy nie tylko z dłużnikiem, ale także między sobą. Tylko wspólnie wypracowane rozwiązania pozwalają realnie liczyć na ich wykonanie, a tym samym zaspokojenie interesu wierzyciela w sytuacji kryzysowej dłużnika. Jednym z najważniejszych zadań doradcy restrukturyzacyjnego jest poszukiwanie konsensusu i dążenie do wypracowania rozwiązań optymalnych, lecz również odpowiedzialnych dla wszystkich interesariuszy procesu restrukturyzacji.

Sprawne wdrożenie planu naprawczego wymaga opracowania planu komunikacji, który obejmie wszystkich interesariuszy.

Brak należytej komunikacji o procesie restrukturyzacji oraz o etapach wdrażania planu naprawczego jest poważnym zagrożeniem dla powodzenia całej operacji. Niewiedza generuje nieufność. Plan komunikacji powinien objąć współwłaścicieli, wierzycieli, instytucje finansujące, kontrahentów, dostawców, klientów i pracowników dłużnika. Celem planu powinno być dostarczenie rzetelnych informacji, we właściwym czasie i za pomocą efektywnych kanałów i narzędzi komunikacji tak, aby zapewnić transparentność procesu i pozyskać przychylność zainteresowanych. Każda z ww. grup wymaga odrębnego podejścia, zrozumiałego języka oraz właściwego poziomu szczegółowości prezentowanych informacji. Wewnętrzny Public Relations powinien mieć przede wszystkim na celu zapobieżenie nieodpowiedniej polityce informacyjnej, której skutkiem może być uszczuplenie kapitału ludzkiego firmy oraz niewystarczający poziom współpracy pozostałych uczestników procesu restrukturyzacji.